Purusha Suktam| The Cosmic Yajna of Creation

 

Mantra Artha Initiative   

Presents 

Purusha Suktam

Mantras on the Cosmic Yajna of Creation

 

A set of 4 Videos  explaining the Sukta based on Traditional commentary of Acharya Sayana (14th CE). 

 

This playlist of four videos contains explanation of Purusha Suktam. The suktam is from the Rigveda and Yajurveda, describes Purusha, the Cosmic Being, whose body forms the universe. Through his sacrificial offering, various elements like the moon, sun, and societal classes emerge, symbolizing unity and interconnectedness. 

 

The hymn highlights the divine's omnipresence, with Purusha embodying all creation, suggesting a profound oneness among all forms of life. It is integral to Hindu rituals, particularly in Vaishnavism, and influences various philosophical schools by emphasizing the unity of the cosmos with the divine. This sacred text encapsulates the essence of Vedic cosmology and theology. In this playlist, explanation of meaning of the Mantras of Purusha sukta, verse by verse,  is done in lucid - in English based on the traditional commentary of Sri Sayanacharya (14th CE) by Dr M Jayaraman. 

 

The rendering of the suktam is based on the Yajurveda tradition (Taittiriya Aranyaka Prashna 3.)

The videos can be accessed by transferring an access fee. 

TO ACCESS  WRITE TO

mantrartha@gmail.com

Read more about Mantra Artha initiative - Click here   

 

 

 The Mantras of Purusha suktam 

पुरुषसूक्तम्

ॐ स॒हस्र॑शीर्‌षा॒ पुरु॑षः । स॒ह॒स्रा॒क्षः स॒हस्र॑पात् । 

स भूमिं वि॒श्वतो॑ वृ॒त्वा । अत्य॑तिष्ठद्दशाङ्गुलम् । 1।

पुरु॑ष ए॒वेदग्ं सर्वम् । यद्भूतं यच्च॒ भव्यम्॑ । 

उ॒तामृ॑त॒त्वस्येशा॑नः । यदन्ने॑नाति॒रोह॑ति । 2।
 

ए॒तावा॑नस्य महि॒मा । अतो॒ ज्याया॑श्च॒ पूरु॑षः।
पादो॑ऽस्य॒ विश्वा॑ भू॒तानि॑ । त्रि॒पाद॑स्या॒मृते॑ दि॒वि ।3।

 

त्रि॒पादूर्ध्व उदै॒त्पुरु॑षः । पादॊऽस्ये॒हाऽऽभ॑वा॒त्पुन॑ः ।
ततो॒ विष्व॒ङ्व्य॑क्रामत् । सा॒श॒ना॒न॒श॒ने अ॒भि ।4।

  तस्मा॑द्वि॒राड॑जायत । वि॒राजो॒ अधि॒ पूरु॑षः ।
स जा॒तो अत्य॑रिच्यत । प॒श्चाद्भूमि॒मथो॑ पु॒रः ॥ 5 ॥

यत्पुरु॑षेण ह॒विषा॑ । दे॒वा य॒ज्ञमत॑न्वत । 

वसन्तो अ॑स्यासी॒दाज्यम्॑ । ग्री॒ष्म इ॒ध्मश्श॒रद्ध॒विः ।6।
 

स॒प्तास्या॑सन्परि॒धयः॑ । त्रिः स॒प्त स॒मिध॑ कृ॒ताः । 

दे॒वा यद्य॒ज्ञं त॑न्वा॒नाः । अब॑ध्न॒न्पुरु॑षं प॒शुम् ।7।
 

तं य॒ज्ञं ब॒र्॒हिषि॒ प्रौक्षन्॑ । पुरु॑षं जा॒तम॑ग्र॒तः ॥ ३॥

तेन॑ दे॒वा अय॑जन्त। सा॒ध्या ऋष॑यश्च॒ ये ।8।

 

तस्मा॑द्य॒ज्ञात्स॑र्व॒हुत॑ः ।संभृ॑तं पृषदा॒ज्यम् ।
प॒शूग्स्ताग्च॑क्रे वाय॒व्या॑न् । आ॒र॒ण्यान्ग्रा॒म्याश्च॒ ये ।9। 

 

तस्मा॑द्य॒ज्ञात्स॑र्व॒हुत॑ः । ऋच॒ सामा॑नि जज्ञिरे ।
छन्दांसि जज्ञिरे॒ तस्मा॑त् । यजुस्तस्मा॑दजाय ॥10॥

तस्मा॒दश्वा॑ अजायन्त । ये के चो॑भ॒याद॑तः । 

गावो॑ ह जज्ञिरे तस्मा॑त् । तस्मा॑ज्जा॒ता अ॑जा॒वय॑ः ।11।
 

यत्पुरु॑षं॒ व्य॑दधुः ।क॒ति॒धा व्य॑कल्पयन् । 

मुख॒ं किम॑स्य॒ कौ बा॒हू । कावूरू पादा॑वुच्येते । 12।

 
ब्रा॑ह्म॒णो॑ऽस्य॒ मुख॑मासीत् । बा॒हू रा॑ज॒न्य॑ः कृ॒तः ।  

ऊ॒रू तद॑स्य॒ यद्वैश्य॑ । प॒द्भ्याग्ं शूद्रो अ॑जायत ।13।

 

च॒न्द्रमा॒ मन॑सो जा॒तः । चक्षोः॒ सूर्यो॑ अजायत ।

 मुख॒दिन्द्र॑श्चा॒ग्निश्च॑ । प्रा॒णाद्वा॒युर॑जायत । 14।

 

 नाभ्या॑ आसीद॒न्तरि॑क्षम् ।  शी॒ष्णो॑ द्यौः सम॑वर्तत ।  

प॒द्भ्यां भूमि॒र्दश॒ः श्रोत्रा॑त् । तथा॑ लो॒काग्ं अ॑कल्पयन् ।15।

 
वेदा॒हमे॒तं पुरु॑षं म॒हान्तम्॑ ।आ॒दि॒त्यव॑र्ण॒ं तम॑स॒स्तुपा॒रे । 

सर्वाणि रू॒पाणि॑ वि॒चित्य॒ धीर॑ः । नामा॑नि कृ॒त्वाऽभि॒वद॒न्, यदास्ते॑ । 16।

 
धा॒ता पु॒रस्ता॒द्यमु॑दाज॒हार॑ । श॒क्रः प्रवि॒द्वान्प्र॒दिश॒श्चत॑स्रः । 

तमे॒वं वि॒द्वान॒मृत॑ इ॒ह भ॑वति । नान्यः पन्था॒ अय॑नाय विद्यते ।17।

 
 य॒ज्ञेन॑ य॒ज्ञम॑यजन्त दे॒वाः । तानि॒ धर्म॑णि प्रथ॒मान्या॑सन् । 

ते ह॒ नाकं॑ महि॒मान॑ः  सचन्ते । यत्र॒ पूर्वे॑ सा॒ध्याः सन्ति॑ दे॒वाः ॥ 18 ॥

 

अ॒द्भ्यः संभू॑तः पृथि॒व्यै रसो॑च्च । वि॒श्वक॑र्म॑ण॒ सम॑वर्त॒ताधि॑ । 

तस्य॒ त्वष्टा॑ वि॒दध॑द्रू॒पमे॑ति । तत्पुरु॑षस्य॒ विश्व॒माजा॑न॒मये॑ ।19।

 
वेदा॒हमे॒तं पुरु॑षं म॒हान्तमै॑ । आ॒दि॒त्यव॑र्ण॒ तम॑स॒ पर॑स्तात् । 

तमे॒वं वि॒द्वान॒मृत॑ इ॒ह भ॑वति । नान्यः पन्था॑ विद्य॒तेऽय॑नाय । 20।

 

प्र॒जाप॑तिश्चरति॒ गर्भे' अ॒न्तः । अ॒जाय॑मानो बहु॒धा जा॑यते ।  

तस्य॒ धीरा॒ परि॑जानन्ति॒ योन॑ । मरी॑चीनां प॒दमि॑च्छन्ति वे॒धस॑ः । 21

 

यो दे॒वेभ्य॒ आत॑पति । यो दे॒वानां॑ पु॒रोहि॑तः ।
पूर्वो यो दे॒वेभ्यो॑ जा॒तः । नमो॑ रु॒चाय॒ ब्राह्म॑ये ।22।

 रुचं॑ ब्र॒ह्म॑ ज॒नय॑न्तः । दे॒वा अग्रे तद॑ब्रुवन् ।
यस्त्वैवं ब्रा॑ह्म॒णो वि॒द्यात् । तस्य॑ दे॒वा अस॒न् वशैं ॥ 23 ॥

ह्रीश्च॑ ते ल॒क्ष्मीश्च॒ पत्न्यौ॑ । आहोरा॒त्रे पा॒र्श्वे । 

नक्ष॑त्राणि रूपम् । अ॒श्विना॒ व्यात्तम्॑ ।
 इ॒ष्टं म॑निषाण । अ॒मु॑ म॑निषाण । सर्वं मनिषाण ।। 24 ।।

ॐ शान्ति॒ शान्तिः॒ शान्तिः॑ ॥